جرم جعل اسناد

جعل به زبان عاميانه، به اين معناست كه فردي، نوشته يا امضايي را به ‎وجود آورد يا تغيير دهد، به‎ طوري‌كه نوشته و امضاي جديد برخلاف حقيقت باشد. يعني فرد جاعل مي‎‌خواهد دروغ را به جاي حقيقت استفاده كند و ديگران را فريب دهد.

جعل از جمله جرائمي است كه از قديم الايام و از زمان ‌پيدايش‌ خط‌ و اسناد، در بسياري از جوامع وجود داشته‌‌ و اخيرا هم به دليل روش‌هاي جديد ارتكاب جرم، گسترش چشم‌گيري داشته است. دست‌كاري شناسنامه و گذرنامه، ساخت اسكناس و ارزهاي خارجي تقلبي، تغيير در اسناد و نوشته‌ها و … نمونه‌هايي از جرم جعل است كه هر يك از ما در زندگي‌ خود يا نزديكانمان و هم‌چنين در رسانه‌ها بارها با آن‌ها مواجه شده‌ايم. در اين بخش از مجله دلتا به چگونگي اثبات جرم جعل مي‌پردازيم.

تعريف جرم جعل

جعل در لغت به معناي «برگردانيدن و تقلب كردن» آمده است. جرم جعل در يك تعريف ساده يعني، ساختن يا تغيير دادن نوشته يا مهر يا سند و… به ضرر ديگري، به‌گونه‌اي كه به‌جاي نمونه اصلي آن جلوه داده شود.
در مباحث حقوقي، جرم جعل تحت عنوان جرائم عليه آسايش عمومي آورده مي‌شود. چراكه جعل، امر غير واقعي را واقعي جلوه مي‌دهد و به همين جهت باعث از بين رفتن اعتماد مردم به يكديگر و خدشه در آسايش عمومي مي‌شود.

ساختن يا تغيير دادن سند و نوشته، ساختن و تغيير دادن مهر و تمبر، امضا به‌جاي ديگري بر روي يك نوشته، تغيير دادن تاريخ يا محتواي درون يك سند، ايجاد علامت‌هايي مثل علامت استاندارد و بهداشت روي كالاها به‌منظور تقلب، نمونه‌هايي از جعل هستند كه در قانون جرم دانسته شده و داراي مجازات‌ هستند.

اثبات سند و نوشته جعل شده

سوال اين است كه سند يا نوشته چه ويژگي‌هايي بايد داشته باشد تا جعلي شناخته شود؟ براي آن‌كه بتوان سند يا نوشته‌اي را مجعول دانست، لازم است كه پاره‌اي شرايط شكلي و محتوايي وجود داشته باشد.

سند جعلي از لحاظ شكل و ظاهر بايد شبيه و همانند سند اصلي باشد. يعني اگر سندي شكل خاصي دارد (مثل شناسنامه)، در سند جعلي نيز، بايد آن شكل خاص رعايت شود. در صورتي هم كه سند و نوشته شكل خاصي ندارد (مثل قول‌نامه دست‌نويس)، همانندي و تشابه عرفي كافي است، يعني افراد جامعه، نتوانند قول‌نامه جعلي و اصلي را شبيه هم بدانند و از ظاهر آن نتوانند اين دو را از هم تشخيص دهند.

از لحاظ محتوايي لازم است كه نوشته و سند اصلي و جعلي، هر دو داراي ارزش مفهومي و حقوقي باشند. يعني، هم داراي معنا و مفهوم باشد و هم‌ داراي اعتبار باشد. مثلاً اگر فردي يك چك غيرواقعي درست كند و نام بانك صادركننده آن را «بانك عشق و دوستي» بگذارد، عمل او جعل نيست. زيرا چنين چكي اصلاً اعتبار ندارد كه بخواهد جعلي يا غير جعلي باشد.

منظور از اعتبار، صرفاً اعتبار زماني نيست، بلكه منظور از اعتبار، قابليت استناد به سند در مراجع رسمي و امكان انتساب آن به شخص معين است. بدين معني كه اگر مثلاً آن نوشته به دادگاه ارائه شود، امكان نسبت دادن آن به فرد معين و گرفتن حكم از دادگاه بر اساس اين سند وجود داشته باشد.

مجازات جرم جعل

مطابق ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامي، هر كس در اسناد و نوشته‌هاي غيررسمي جعل كند يا از سند مجعول استفاده كند، علاوه بر جبران خسارت به مجازات زندان از شش ماه تا دو سال يا پرداخت ۲۵ تا ۱۰۰ ميليون ريال جزاي نقدي محكوم خواهد شد.
اگر كارمند دولت در اجراي وظيفه و امور مربوط به كار خود مرتكب جعل در سند رسمي شود، به يك تا پنج سال زندان و يا به پرداخت ۵۰ تا ۲۵۰ ميليون ريال جزاي نقدي محكوم مي‌شود.

پيشنهاد مطالعه : براي آشنايي بيشتر با نكات حقوقي در اين زمينه، “مجازات جعل كارت پايان خدمت” را مطالعه كنيد.